خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: به دنبال روی‌کارآمدن دولت سیزدهم در ایران، سیاست حسن هم‌جواری و بهبود روابط همسایگی در دستور کار قرار گرفت و عمده اقدامات مقامات سیاست خارجی کشور در راستای برقراری تعامل سازنده با همسایگان در شمال و جنوب سامان داده شد.
بخش مهمی از روابط ایران با همسایگان جنوبی در حاشیه خلیج فارس است که در حوزه‌های مختلف تجاری، سیاسی و امنیتی سبب حصول منافع گسترده هم برای تهران و هم برای کشورهای جنوب خلیج‌فارس خواهد شد.
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی با فعالیت گسترده آمریکا، ایران به‌عنوان دشمن شماره یک کشورهای عربی حوزه خلیج فارس معرفی شد و به دنبال آن رقابت تسلیحاتی صورت گرفت که کشورهای مذکور را تبدیل به بزرگ‌ترین خریداران سلاح در جهان کرد. اکنون اما با تغییر نظم بین‌المللی و تقویت نظام چندقطبی علاوه بر آنکه دیگر واشنگتن تنها قدرت خارجی تأثیرگذار بر سیاست منطقه خاورمیانه نبوده و بازیگرانی مانند چین و روسیه نیز به نقش‌آفرینی در این منطقه پر تلاطم پرداخته‌اند، کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که آنچه در بلندمدت سبب تحقق ثبات خواهد شد نه توسط قدرت‌های بزرگ خارجی بلکه به‌تبع بهبود روابط همسایگی حاصل می‌شود.
در سال گذشته کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و ایران به جز در مواردی محدود مسیر مثبتی را در گسترش روابط خود طی کردند. در واقع پس از عادی‌سازی روابط تهران و ریاض بهبود مناسبات ایران با دیگر کشورهای شورای همکاری به‌صورت دومینووار در حال رخ‌دادن است؛ امری که در کوتاه‌مدت منافعی اقتصادی و در بلندمدت پیامدهای مثبت امنیتی به همراه خواهد داشت.
عربستان؛ رقیب بزرگ
ایران و عربستان از دیرباز به دلیل آنکه از نظر وسعت و جمعیت دو کشور بزرگ منطقه خلیج‌فارس به‌حساب می‌آمدند رقبای مهمی برای یکدیگر به شمار می‌رفتند بااین‌حال این رقابت در مقاطعی از تاریخ دوستانه و در برخی زمان‌ها خصمانه بود. پس از آنکه در سال ۱۳۹۴ روابط تهران و ریاض موقتاً قطع شد تلاش‌هایی توسط سلطنت عمان و عراق برای برقراری روابط مجدد میان دو کشور صورت گرفت.
در نهایت اما کشور چین میانجیگر برنده بود و در اسفندماه سال ۱۴۰۱ ایران و عربستان پس از ۷ سال روابط دیپلماتیک دوجانبه را از سر گرفتند.
آغاز سال ۱۴۰۲ هم‌زمان با فرایند بهبود روابط دوجانبه بود؛ در شانزدهم خرداد این سال سفارت ایران در ریاض بازگشایی شد و در ۲۷ خرداد وزیر خارجه عربستان به تهران سفر کرد. سیر بهبود روابط دوجانبه در تمام سال تداوم یافت و در جریان جنگ غزه مقامات تهران و ریاض بارها به بحث و رایزنی در رابطه با حل مساله فلسطین پرداختند.
امارات متحده عربی؛ شریک تجاری
ایران در بین کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بیشترین مناسبات اقتصادی را با امارات متحده عربی دارد. به همین دلیل در بسیاری موارد حتی زمانی که مسائلی در رابطه‌با جزایر سه‌گانه مطرح می‌شود قادر به گسست روابط تهران و ابوظبی نیست. روابط ایران با امارات نیز پس از عادی‌سازی با عربستان با سرعت بیشتری گسترش یافت.
۲۳ خردادماه سال ۱۴۰۲ علی باقری معاون سیاسی وزارت خارجه ایران به امارات سفر و با انور قرقاش مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات دیدار کرد. در این سال همچنین امارات در نشست جده با حضور جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که به هیچ توافق امنیتی علیه ایران نخواهد پیوست.
بحرین؛ همسایه متفاوت
روابط ایران با بحرین با شرایط متفاوت‌تری نسبت به دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس پی گرفته شده است. باوجودآنکه بسیاری از تحلیلگران بحرین را دنباله‌رو عربستان دانسته و معتقد بودند بهبود روابط تهران و منامه به فاصله اندکی پی از عادی‌سازی روابط ایران و عربستان به وقوع خواهد پیوست؛ اما این پیش‌بینی چندان درست از آب در نیامد.
دلیل چنین امری را باید در اکثریت شیعه در بحرین و حاکمیتی که از اقلیت سنی این کشور برآمده جستجو کرد. در حقیقت مقامات بحرین روابط نزدیک با تهران را به دلیل آنکه نظام اسلامی شیعه دارد تهدیدی برای خود تلقی می‌کنند چرا که امکان سرکوب شیعیان توسط آنها سلب خواهد شد. اعتراضات شیعیان در این کشور پس از انقلاب اسلامی و با مشاهده وضعیت هم‌کیشان در کشور همسایه بارها رخ‌داده و هربار با سرکوب دستگاه دولتی به پایان رسیده است.
عمان؛ یک هم‌زیستی مسالمت‌آمیز
علاوه بر آنکه سیاست خارجی عمان در همه مقاطع مبتنی بر صلح و دیپلماسی بوده است؛ اما در رابطه‌با جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر علاوه بر سیاست کلان مسقط مسائل دیگری نیز وجود دارد. عمان بیش از ۹۰ درصد مواد غذایی موردنیاز شهروندان خود را از طریق واردات تأمین می‌کند. از طرفی دسترسی این کشور به منابع نفتی و گازی محدودتر از دیگر همسایگانش است؛ لذا همواره برای تأمین انرژی موردنیاز خود به دیگر کشورها وابسته است.
عمان در سال‌های اخیر دریافته که با وجود اختلافاتی که با امارات متحده عربی دارد، قادر به تأمین گاز طولانی‌مدت از این کشور نخواهد بود؛ لذا توسعه مناسبات با ایران عمان را قادر می‌سازد که از یک سو امکان تأمین گاز موردنیاز خود از منابع ایران در دریای خزر را داشته باشد و از سوی دیگر ایران مسیر ترانزیتی باشد که عمان را به گاز ترکمنستان و روسیه متصل می‌سازد. در سالی که گذشت سلطان عمان به همراه هیئتی اقتصادی به ایران سفر کرد که رویداد مهمی در روابط دوجانبه تهران و مسقط تلقی می‌شد.
کویت؛ بحران میدان آرش
باوجودآنکه روابط سیاسی میان تهران و کویت در سال‌های گذشته هیچگاه رو به وخامت نرفته و در اکثر موارد همواره حداقلی از مناسبات دیپلماتیک میان دو کشور حفظ شده است، در سال گذشته مساله میدان مشترک گازی آرش یا الدره بار دیگر سبب اختلافاتی میان دو کشور شد.
حدود ۴۰ درصد از میدان گازی آرش در آب‌های ایران و ۶۰ درصد آن در آب‌های مشترک عربستان و کویت قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران بارها اظهار کرده که هر سه کشور از منابع گازی این میدان سهم دارند. بااین‌حال وزیر نفت کویت بار دیگر در شهریورماه سال گذشته اعلام کرد که ما به طور کامل فعالیت‌های ایران را در اطراف میدان الدره رد می‌کنیم. الدره ثروت طبیعی کویت و عربستان است. این رویداد سبب خشم دستگاه سیاست خارجی ایران شد و تا به آنجا پیش رفت که ایران بیان کرد درصورتی‌که این مسئله حل نشود از مجامع قضائی بین‌المللی می‌خواهد که به آن ورود کنند.
قطر؛ دوست و همسایه
روابط تهران و دوحه در بیشتر مقاطع زمانی روابطی مثبت و دوستانه بوده است. در سال گذشته تهران میزبان نهمین جلسه کمیسیون همکاری‌های مشترک اقتصادی ایران و قطر با حضور علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو ایران و شیخ محمد بن حمد بن قاسم العبدلله آل ثانی وزیر صنعت و تجارت قطر بود. این کمیسیون برای گسترش همکاری‌های تجاری میان دو کشور در حال فعالیت است. باتوجه‌به آنکه قطر نیاز جدی به واردات مواد غذایی از یک سو و مصالح ساختمانی از سوی دیگر دارد ایران می‌تواند در حوزه‌های مذکور صادرات خود به دوحه را گسترش دهد.
در جریان جنگ غزه نیز وزیر امور خارجه ایران به دوحه سفر کرد تا در رابطه با تلاش برای برقراری آتش‌بس در غزه بحث و گفت و گو کنند. قطر در جنگ اخیر غزه ازیک‌طرف با تلاش‌های دیپلماتیک خود و از طرف دیگر با به‌کارگیری شبکه الجزیره به‌عنوان بازوی قدرت نرم تلاش همه‌جانبه‌ای برای دفاع از غیرنظامیان فلسطینی انجام داده است.
بهره سخن
روابط کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با جمهوری اسلامی ایران تابعی از مسائل مختلف بوده است؛ از یک سو تغییر نظم امنیتی در منطقه سبب شد تا این کشورها به‌جای اتکا به نیروی نظامی خارجی دست به بهبود روابط با همسایگان خود بزنند، از سوی دیگر دولت فعلی در ایران تمرکز خود را برای بهبود روابط به‌جای کشورهای اروپایی بر همسایگان خود در مرزهای شمالی و جنوبی معطوف کرده و از تمایل این کشورها برای توسعه روابط دوجانبه استقبال می‌نماید.
در نهایت نیز هر دو طرف به این نتیجه رسیده‌اند که اختلاف دیدگاه‌های آنان نسبت مسائل امنیتی و استراتژیک نتیجه‌ای جز رقابت تسلیحاتی و ناامنی خلیج‌فارس را در پی نخواهد داشت؛ لذا توسعه همکاری نخست در امور کمتر مناقشه‌برانگیز مانند مناسبات تجاری در دستور کار قرار گرفت تا در بلندمدت همکاری‌ها به حوزه‌های سیاسی و امنیتی نیز تعمیم یابد.
۰۰:۰۷ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۲
نظر شما